Willem Anthonie Elen

Hij zou vergeten moeten zijn. Kennelijk had Willem Anthonie Elen zo veel verzetswerk gedaan, dat hij moest verdwijnen in nacht en nevel. In Nacht und Nebel, zoals de Duitsers zeiden. Een speciale categorie oorlogsslachtoffers onderging dat lot. Voor hen was zelfs een apart concentratiekamp, Natzweiler in de Franse Elzas.

Maar Willem Elen is niet vergeten. Zoveel jaren later denken zijn nazaten nog aan hem.

Willem Elen groeide op en woonde in Vlaardingen. Zijn vader had een smederij, waar hij soms hielp. In het naastgelegen pand was hij fietsenmaker. Ook was hij lid van de plaatselijke vrijwillige brandweer. In die hoedanigheid had hij in de meidagen van 1940 in het nabijgelegen Rotterdam vier dagen helpen blussen.

We weten weinig van Willem Elen. Zijn zoon Adri, geboren in september 1941, heeft hem nooit gekend. Uit latere getuigenissen komt hij naar voren als een echte gezinsman, maar zoals dat ging met oorlogsslachtoffers, na de oorlog werd er door nabestaanden nauwelijks over hen gepraat. Na de bevrijding pakte moeder Elen het leven weer op, zo goed en zo kwaad als dat ging. Omdat de fietsenmakerij was beëindigd moest er worden verhuisd naar een woning drie hoog. Daar had een Rijksduitser gewoond, die zichzelf ruimschoots van kolen had weten te voorzien. Maar die kolen waren door de gemeente weggehaald eer het gezin Elen in de nieuwe woning trok. Dat werd dus een ijskoude winter want moeder Elen had nog geen pensioen toegewezen gekregen. Ze moest het maar doen met wat er aan steun van de kerk kwam.

Willem Elen zette zich al vrij snel na het begin van de oorlog voor het verzet. Hij was aangesloten bij De Geuzen, een in Vlaardingen bekende verzetsgroep. Al vrijwel direct na het begin van de oorlog had die groep (onder leiding van de bekende Bernard IJzerdraat illegale bladen uitgegeven. Binnen een jaar was de groep grotendeels verraden. Veel leden waren al in maart 1941 gefusilleerd. Of Willem Elen toen al onderdeel uitmaakte van de groep, we weten het niet. Net zo min als we weten wat hij precies heeft gedaan in het verzet. Van De Geuzen is bekend dat ze illegale bladen maakten en verspreidden. Als fietsenmaker en als lid van de vrijwillige brandweer kan hij bij sabotageacties betrokken zijn geweest. Willem kon voertuigen laten draaien en stil laten vallen. Hij had eind jaren ’30 voor het leger gewerkt bij het mobiel houden van edn motorbrigade. Maar wat hij precies deed, blijft een raadsel.

Zeker is wel, dat hij op 29 oktober 1942 werd opgepakt. Adri Elen: “Moeder vertelde later, dat hij verraden was. Toen hij als brandweerman in Rotterdam was, wilde er iemand een koffer achterover drukken, die de brandweerlieden moesten bewaken. Vader had dat op zich genomen en dat was hem niet in dank afgenomen. Toen ver na de oorlog de serie De Bezetting op tv kwam van Dr. Lou de Jong, zag mijn moeder op een gegeven moment een opname, waarop vaders verrader te zien was. Ze is nog actief met dat gegeven aan de gang geweest, maar tot vervolging van de man is het nooit gekomen,”

Op 29 oktober 1942 werd Willem Elen overgebracht naar het Scheveningse Oranjehotel. Dat was een gevangenis met een streng regime. Daar heeft hij een aantal weken gezeten om vervolgens in Kamp Amersfoort en Kamp Vught terecht te komen. Uiteindelijk kwam hij in Utrecht voor de rechter. Die sprak hem vrij, maar hij bleef wel in handen van de bezetter. Om te worden heropgevoed, zo heette het. Maar van heropvoeding was geen enkele sprake, want Willem Elen werd overgebracht naar het concentratiekamp Natzweiler. Dat was een strafinrichting voor speciale gevangenen, die werden verondersteld te verdwijnen in Nacht und Nebel. Er moest zware dwangarbeid worden verricht en er was meer slaag dan eten. Het was de opzet, dat gevangenen er ongemerkt van de aardbodem verdwenen.

Toen in het najaar van 1944 de Geallieerden Natzweiler naderden was Willem Elen nog steeds in leven. Het concentratiekamp werd opgedoekt. De gevangenen gingen op transport en kwamen terecht in het concentratiekamp Dachau en van daar op 30 oktober 1944 naar Blaichach. Blaichach ligt in de Allgäu, een liefelijk gebied aan de noordkant van de Beierse Alpen, waar toen een BMW-fabriek van vliegtuigmotoren was opgezet. Willem Elen kwam uit de hel van Natzweiler en ging naar een nieuwe hel. Nog maar net aangekomen in Blaichach, zo vertelde een pastoor later, werd hij op de appelplaats in elkaar geslagen door de kampleiding. Omdat hij een Nacht und Nebel gevangene was? Hij overleed als gevolg van deze mishandeling nog dezelfde dag. Hij werd in het dorp begraven en zijn naam staat op een steen, die nu nog op dat kerkhof te vinden is en waarop nog vier andere vermoorde gevangen staan.

Zijn naam staat ook vermeld op een gedenksteen, die te vinden is op het Ereveld van Frankfurt Oberrad. Zo wordt ervoor gezorgd dat Willem Elen niet wordt vergeten. En dat is goed, want hij was een moedige man, die zijn leven opofferde voor zijn vaderland en voor zijn overtuiging.

Adri Elen had het graf van zijn vader al eerder bezocht. Maar pas na de dood van zijn vrouw, enkele jaren geleden, heeft hij zich meer in zijn vader willen verdiepen. “Mijn jongste zoon heeft me daarbij geholpen. Die heeft de Oorlogsgravenstichting en het Rode Kruis aangeschreven. Sindsdien heb ik een massa foto’s en documenten verzameld, die mij meer inzicht in zijn leven bieden. Ik ben in het Oranjehotel in de cel geweest, waar hij gevangen heeft gezeten. Met een brok in mijn keel, maar toch. Ik ben weer in Blaichach geweest. Waarschijnlijk is zijn graf geruimd, maar de steen met daarop zijn naam is gebleven en heeft een mooi plekje gekregen.

Door mijn naspeuringen is mijn vader meer mens voor me geworden. Eigen actieve herinneringen heb ik niet, maar ik heb er nu wel meer vrede mee gekregen.