Martinus den Hartog

Al jaren zeg ik dat het bij stamboomonderzoek niet alleen om de kille gegevens -de datums en plaatsen- gaat, maar vooral om de verhalen achter de mensen. Als voorbeeld van zo’n verhaal hier dat van ene Martinus den Hartog (geb. Rotterdam 7 september 1921, overleden Rotenburg, Hannover 6 juni 1945). Hij was matroos op de Rijnvaart en 23 toen hij overleed. Zijn moeder was de op 23 januari 1901 in Arnhem geboren Johanna Cornelia Berendina (Anna) Lether, die op 29 juni 1921 in Rotterdam trouwt met Pieter Aart den Hartog (1895-1957). Een verhaal dat moet worden toegevoegd aan deze jongeman die zijn leven gaf voor zijn vaderland.Bekend was dat Johanna Cornelia Berendina en haar man Pieter Aart den Hartog kinderen hadden, maar niet dat hun zoon Martinus den Hartog in 1945 in Duitsland overlijdt 1) en op het Nationaal Ereveld Loenen vak/rij/nummer C 150 is begraven.Arrestatie Wat is er met Martinus gebeurd? Over zijn arrestatie is tot op heden niets nader bekend. In het Stadsarchief Rotterdam zijn een tweetal formuliertjes formaat A5 aanwezig. Het eerste formuliertje betreft een opnameverzoek d.d. 21 augustus 1944 door J.H. ter Mors (of Mars) van de politiegroep KD (?) en betreft een verzoek tot opname in de politiegevangenis. De 2e aanvrager is J.H. Fermas of J.M. Lems recherche. Bij reden staat de doorgehaalde en onleesbare tekst: “verdacht van stassp???g” en daar achter staat SIPO (SIcherheitsPOlizei). Meermalen wordt de afkorting CB gebruikt hetgeen voor Charlois (een wijk in Rotterdam, hier wordt het politiebureau aldaar bedoeld) zou moeten staan 2). Het tweede betreft een arrestatieformulier waarop na zijn naam staat dat hij woonachtig was aan de Zuidhoek 230a. Het nummer 7144 wordt toegewezen. Er staat een ontslagdatum bij 29 augustus 1944. Bedoeld wordt ontslag in Rotterdam want hij wordt afgevoerd naar Kamp Amersfoort. Ook staat er dat hij in bewaring is van/door/op verzoek (dat is niet helemaal duidelijk) SD (Sicherheits Dienst). De reden van zijn arrestatie is diefstal. In zijn bezit wordt aangetroffen qua bezittingen: PB (PersoonsBewijs, iets wat alle Nederlanders in de oorlog bij zich diende te hebben), 5 sleutels, f. 10,64 (aan geld) en diverse papieren. Veel politie 3), maar zeker SD/SIPO-archieven uit de Tweede Wereldoorlog zijn verloren gegaan of vernietigd. M.a.w. of zijn arrestatie inderdaad diefstal betreft, en wat hij dan zo hebben gestolen is een raadsel. En wat zijn dat voor een papieren die hij tijdens zijn arrestatie bij zich had? Ondanks dat de politie in die tijd aan de Duitsers rapporteerde kan ik het me niet voorstellen dat een ‘ordinaire diefstal’ de interesse van SD en SIPO heeft en ik me daarom ook niet kan voorstellen dat hij om die reden uiteindelijk naar Duitsland wordt afgevoerd. Tenzij die papieren b.v. illegale kranten waren, of (vervalste of gestolen) persoonsbewijzen of dat hij zich eerder aan de Arbeitseinsatz had onttrokken. Als hij bij een razzia zou zijn opgepakt, is daarover niets te vinden in het Stadsarchief Rotterdam. Er zijn namelijk geen lijsten bewaard gebleven van mensen die bij razzia’s zijn opgepakt. Gearresteerd door de Rotterdamse politie komt hij voor in de arrestantenregistratie (de arrestantenregistratie van 1944 kwam pas op 1 januari 2020 openbaar). Hij komt niet voor in de lijst ‘De Rotterdamse gevallenen van het verzet’. Marinus den Hartog was in Nederland ten tijde van zijn arrestatie. Het kan goed zijn dat hij als matroos op de Rijnvaart gedwongen tewerkgesteld was en zich aan die tewerkstelling onttrokken heeft. Hierdoor zou hij bij de SD/SiPo in het vizier gekomen kunnen zijn.Totdat in december 2021 het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies in Amsterdam over deze zaak werd bevraagd. Zij wisten te melden: “Hij was van beroep machinespuiter en is wegens sabotageacties opgepakt op 29 juli 1944 in Rotterdam. Hij zou verbindingsdraden hebben doorgeknipt tussen wachtposten en hoofdkwartier bij het vliegveld Waalhaven. Ook zou hij barakken van Duitse soldaten hebben open gebroken en daar aanwezige (eerder gestolen?) goederen hebben meegenomen.” In Amersfoort kreeg hij het gevangenenummer 6172; in Neuengamme en Sandbostel had hij nummer 49771. Na de bevrijding is hij overgebracht naar de 10th Casualty Clearing Station. Waarschijnlijk is hij hier overleden.“Naar Duitsland Op 29 augustus 1944 komt hij aan in Kamp Amersfoort en wordt vanwaar op 8 september 1944 verder getransporteerd naar concentratiekamp Neuengamme 4) (in de buurt van Hamburg) in Duitsland. De meeste gevangenen aldaar waren krijgsgevangenen, gijzelaars, verzetsstrijders, Joden, zigeuners, homoseksuelen en Jehova's Getuigen. Een groot deel van dit transport vervolgd op 25 september 1944 zijn weg naar buitenkamp Husum-Schwesing. Daar werden de mannen aan het werk gezet in de aanleg van de Friesen Wall: een beschermingslinie die de noordkust van Duitsland moest beschermen tegen een mogelijke inval van de geallieerden. Bij de aanleg zijn honderden Nederlanders omgekomen. Diegene die het overleefden kwamen terecht in zogenoemde schönungsblokken. Hier konden de gevangenen weer tot rust komen. Vele stierven ook hier nog aan de doorstane ellende.De meeste gevangenen stierven over het algemeen aan algehele uitputting. Met name op het einde van de oorlog werden gevangenen die toch al verzwakt waren door het zware werk dat zij moesten verrichten en de omstandigheden waaronder zij in de kampen verbleven blootgesteld aan de meest zware en onhygiënische omstandigheden. Hierdoor waren zwakke en zieke mensen bevattelijk voor (besmettelijke) ziekten die welig tierden onder de gevangenen. Diegene die overleefden kwamen uiteindelijk bij het ontruimen van Neuengamme door de Duitsers begin april 1945 terecht in de evacuatietransporten. Van de 2.000 gevangenen die deze reis begonnen overleefden er maar 800 deze reis. Op 4 mei 1945 werd Neuengamme door de geallieerden bevrijd. Op diezelfde dag capituleerde Duitsland in Noord West Europa, op 8 mei vond de totale capitulatie plaats. Na de bevrijding overleed nog een groot deel van hen aan de doorstane ellende. Martinus kwam op die manier terecht in Sandbostel na een slopende reis van ruim 10 dagen, waar hij ook werd bevrijd.Einde van de oorlog Krijgsgevangenen werden ook in de buurt van Neuengamme ondergebracht. Stalag X B was zo’n krijgsgevangenkamp. Door de hoge aantallen ernstige -zieken aldaar werd door de Britse Royal Army Medical Corps (R.A.M.C.) het op 40 km van Sandbostel gelegen Ausweichkrankenhaus der Krankenanstalten te Rotenburg-Unterstedt, gevorderd en per 11 mei 1945 in gebruik genomen als 86e British General Hospital. In dit hospitaal worden ca. 2.000 tot 4.000 zieken uit Stalag X B verpleegd. Ook Martinus werd naar dit veldhospitaal in Rotenburg overgebracht. Een Nederlandse Rode Kruis zuster werkzaam in dit hospitaal schreef op verzoek van Martinus een briefje aan zijn ouders. De tekst is bewaard gebleven in het dossier van het Rode Kruis:Geachte familie, Als Rode Kruis zuster ben ik hier voor enige dagen werkzaam en schreef voor uw zoon dit briefje. Hij is helaas hard ziek, is nu echter in goede handen met prima verpleging. Wanneer het mogelijk is, komt hij weer naar Holland terug. Vanaf half juni ben ik weer zelf thuis en kunt u mij eventueel bezoeken als u in de buurt mocht komen. Mijn adres is: zuster A. Haverkort. ’t Enzerinck, Vorden.16 juni 1945 Zr. A. Haverkort, ’t Enzerinck te Vordenaan de ouders van M. den Hartog, Zuidhoek 230a Rotterdam:Lieve ouders, In de hoop dat het u nog goed gaat, wil ik even een hartelijke groet sturen. Heerlijk dat wij nog leven, en ik u langs deze weg, er zijn namelijk Hollandse zusters, een bericht kan sturen. Blijven wij goed voor elkaar bidden dan zal God ons zegenen. Ik ben nu ziek maar hoop toch gauw naar huis te kunnen komen. Dag lieve ouders, veel liefs, Je Martin. De groeten voor Dientje en Barend (zijn zus en broer).Kort daarop volgde een tweede briefje, blijkbaar als antwoord dat zijn ouders terugstuurde:Geachte mevrouw Den Hartog, Bij mijn terugkeer uit Duitsland vond ik uw briefje, en wil mij nu haasten, het te beantwoorden. Helaas kan ik u tot mijn leedwezen alleen maar mededelen, dat uw zoon rustig en kalm is ingeslapen, om bij God te ontvangen het loon, voor alles wat hij in zijn H. naam heeft moeten medemaken in dat vreselijke land. Enige dagen na mijn schrijven is hij overleden. Ikzelf ben de laatste dagen niet meer bij hem geweest, omdat ik naar een ander kamp moest, maar wel bleven er enige van onze zusters achter, die hem verzorgden. Zijn overlijden hoorde ik ook pas bij mijn vertrek uit Duitsland. U vraagt waar hij ziek door is geworden, nu mevrouw, het slechte eten en de daarbij komende behandeling hebben duizenden van onze jonge levens gekost. Ook mijn broer, een vader van vijf kinderen, is er omgekomen, eveneens nog twee familieleden. Hij is daar begraven met nog vele andere Hollanders, er is een dominee bij hem geweest voor zijn sterven een Hollander, eveneens is er bij de begrafenis een dominee. Martin was volkomen overgegeven en zeer tevreden. Moge God u de kracht geven, dit voor u zo zware offer te helpen dragen. Ik zal voor u bidden.Van harte wens ik u sterkte toe en verblijf met vriendelijke groeten. Zuster HaverkortOp een systeemkaart van het Nederlandse Rode Kruis staat dat Martinus den Hartog op 6 juni 1945 in het hospitaal van Rotenburg aan ‘starvation’ overleed. Ondanks de goede verzorging overlijden er 376 (waaronder 44 Nederlanders) welke in de omgeving van het hospitaal ter aarde worden besteld. In de vijftiger-jaren worden deze graven geëxhumeerd en de stoffelijke resten, voor zover niet overgebracht naar het vaderland, herbegraven (waaronder 11 Nederlanders). Zulks op wens van Koningin Wilhelmina en in dit geval op het Nationaal Ereveld Loenen. Neuengamme Rotenburg ligt zo’n 100 kilometer ten zuidwesten van Neuengamme en Sandbostel 45 kilometer ten noorden van Rotenburg. In de buurt ligt van concentratiekamp Neuengamme ligt ook Stalag X B, een krijgsgevangenkamp. Neuengamme werd op 13 december 1938 geopend. Als dependance van Sachsenhausen was het kamp aanvankelijk bedoeld om arbeiders voor de plaatselijke SS-steenfabriek te huisvesten. In Juni 1940 werd Neuengamme een zelfstandig concentratiekamp.Frank D.P.M. LetherNoten 1. Stadsarchief Rotterdam te Rotterdam, BS Overlijden. Nadere toegang op het overlijdensregister van de gemeente Rotterdam, Rotenburg (Duitsland), archief 999-09, inventarisnummer 1947S1, 06-06-1945, aktenummer 1947.781, folio s1-196v 2. Toegangsnummer en naam archief: 63, Gemeentepolitie Rotterdam Inventarisnummer(s): 3547, 3453 3. Arrestantenkaarten 4. Het kamp Neuengamme werd op 13 december 1938 geopend. Als dependance van Sachsenhausen was het kamp aanvankelijk bedoeld om arbeiders voor de plaatselijke SS-steenfabriek te huisvesten. In juni 1940 werd Neuengamme een zelfstandig concentratiekamp. Het hoofd-kamp was 213.000 vierkante meter groot en ving de meeste mensen op. Neuengamme bezat geen gaskamers of vergelijkbare methoden om mensen massaal van het leven te beroven. Desondanks stierven er meer dan 42.900 mensen door de onmenselijke toestanden in het kamp, waaronder epidemieën en gebrek aan voedsel en medische experimenten. Tijdens de oorlog verbleven ongeveer 106.000 mensen in Neuengamme. In geheel Noord-Duitsland lagen nog 92 zogenaamde buitenkampen die bestuurlijk gezien onder Neuengamme vielen. 5. Bijna de volledige administratie van Neuengamme is vernietigd. Omdat een gevangene de boeken uit de ziekenbarakken in de steenfabriek heeft verstopt zijn duizenden namen bewaard gebleven. Verder rest er een door gevangenen bijgehouden dodenboek en zijn er gegevens van het Rode Kruis. Er wordt nog steeds gewerkt aan de reconstructie van de administratie, maar het ziet er niet naar uit dat deze nog volledig te krijgen is. 6. Ereveld Loenen https://vimeo.com/132328493 https://www.facebook.com/EreveldVolLeven/videos/1157210191081803/ https://www.facebook.com/EreveldVolLeven/videos/1101710606631762/ Sluiten